Początki miasta sięgają XV wieku, kiedy wzniesiono tu dwór myśliwski, jeden z ośrodków starostwa grodzieńskiego. W XVI wieku stał się on własnością królowej Bony, która z całą energią przystąpiła do egzekucji dóbr królewskich na Litwie. Jej syn, ostatni z Jagiellonów, Zygmunt August, ufundował w 1565roku kościół katolicki.
W roku 1609 król Zygmunt III Waza nadał Sokółce prawa miejskie, a w 1631r. stała się parafią pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny.
Z tego okresu pochodzi również herb: w górnym polu - tur, w dolnym popiersie rycerza z obnażonym mieczem.
W czasie najazdu szwedzkiego Sokółka uległa poważnym zniszczeniom. Za panowania Jana III Sobieskiego rozwinęło się w okolicach Sokółki osadnictwo tatarskie. W 1679 roku na pustych włókach niektórych wsi osiedleni zostali zbuntowani żołnierze tatarscy, którym nadano ziemię w zamian za zaległy żołd. Otrzymali też wolność religijną i zobowiązani zostali do "stałej posługi wojennej".
Na mocy przywileju królewskiego z roku 1698 w Sokółce zezwolono osiedlić się Żydom.
Działalność podskarbiego litewskiego Antoniego Tyzenhauza w drugiej połowie XVIII w. przyczyniła się do dynamicznego rozwoju rzemiosła w mieście. Powstały liczne manufaktury: karet, jedwabiów, sukien, płócien, pończoch. W 1799 roku Sokółka liczyła około 1100 mieszkańców.
Po III rozbiorze Polski Sokółka znalazła się najpierw w zaborze pruskim, a od roku 1807, na mocy traktatu rosyjsko - pruskiego w Tylży, miasto włączono w skład imperium rosyjskiego.
Ważnym wydarzeniem był rok 1862, kiedy Sokółkę przecięła linia kolejowa Wiedeń - Warszawa - Sankt Petersburg. W tym okresie w mieście był kościół katolicki, murowana cerkiew, drewniana synagoga, cztery żydowskie domy modlitw i 61 sklepów i kramów.
Mieszkańcy Ziemi Sokólskiej zapisali się chlubnie na kartach historii jako uczestnicy Powstania Styczniowego w 1863 roku - zrywu narodowego przeciwko zaborcom. Główną rolę w jego przygotowaniu i przeprowadzeniu odegrał chorąży Walery Wróblewski. Ruch partyzancki w powiecie sokólskim uformował się w Puszczy Sokolskiej, w której na wzgórzu "Piereciosy" stoczono walkę z carską piechotą i kozakami.
W wojnie polsko - bolszewickiej (1919-1921) mieszkańcy Ziemi Sokólskiej również odcisnęli swój ślad. W okresie natężonych walk stoczono wiele bitew i potyczek (pod Wierzchlesiem, Minkowcami, Odelskiem, Krynkami, Orłowiczami). Mimo bohaterskiego oporu Polaków 25 lipca 1929 roku została zajęta Sokółka,
Kamionka Stara i Minkowce. Po bitwie warszawskiej większa część powiatu sokólskiego została wyzwolona przez oddziały 3 Armii WP. Walki na Sokólszczyźnie były wstępem do ważnej, zwycięskiej bitwy nadniemeńskiej, gdzie Rosjanie próbowali zatrzymać atakujące wojsko polskie.
Sokółka przeszła specyficzną drogę do niepodległości. Okupacja niemiecka nie skończyła się w listopadzie 1918 roku, lecz trwała do 30 kwietnia 1919 roku. Od 11 do 15 listopada 1918roku władze tymczasowo sprawowali członkowie Polskiej Organizacji Wojskowej. Pięciu z nich rozstrzelali Niemcy. Od 18 grudnia 1918 do 30 kwietnia 1919 roku w porozumieniu z okupantem Ziemię Sokólską reprezentowała Rada Powiatowa (Bachr, Krejbich, Hryckiewicz).
W II Rzeczypospolitej Sokółka liczyła wtedy około 6000 mieszkańców. Była siedzibą władz powiatowych, starostwa, licznych urzędów i instytucji. Miasto stanowiło ważny ośrodek gospodarczy i kulturalno - oświatowy. Stacjonował tutaj również garnizon wojskowy. Liczba mieszkańców wynosiła w 1936 roku - 6.882, z czego 48% stanowili Żydzi.
Po wybuchu II wojny światowej w dniu 17 września 1939 roku, na mocy paktu Ribbentrop - Mołotow, Sokółka włączona została do ZSRR.
W latach 1941 - 1944 miasto znajdowało się pod okupacją niemiecką. Utworzono wtedy getto żydowskie. Niemcy zamknęli tam 4 tys. Żydów. Przy likwidacji getta około 4 tys. Żydów wywieziono w większości do obozu zagłady w Treblince i tam wymordowano.
W okresie okupacji na sokólszczyźnie był silnie rozwinięty ruch oporu. W czerwcu 1944 roku Sokółka została wyzwolona przez wojska radzieckie. Miasto liczyło wtedy niecałe 5 tys. osób i było zniszczone w 25%.
Sokółka dźwignęła się szybko z wojennych zniszczeń. Szczególnie widoczny rozwój nastąpił w latach 70-tych. Powstały wtedy duże zakłady - "Stolbud" i "Spomasz". Nastąpił dynamiczny rozwój budownictwa i infrastruktury.
Maria Krupa